خانواده درمانی اعتیاد چیست؟

ابتدای شهریور سال جاری، حجت‌الاسلام‌ احمد مطهری اصل در جلسه شورای مبارزه با مواد مخدر استان آذربایجان شرقی، ضمن ابزار نگرانی از  افزایش آمار اعتیاد در شهر تبریز گفت: «کم‌رنگ‌شدن روابط نزدیک خانوادگی یکی از علل افزایش آمار اعتیاد در جامعه است». اما آیا علم روز روانشناسی هم با ادعای ایشان موافق است؟

خانواده درمانی، نوعی درمان است که به خانواده‌هایی کمک می‌کند که با مشکل اعتیاد یکی از اعضای خود دست و پنجه نرم می‌کنند. در این نوع درمان، خانواده به عنوان یک سیستم در نظر گرفته می‌شود و همه اعضای آن در فرآیند درمان مشارکت می‌کنند. (در صورتی یکی از اعضای خانوده شما با مشکل اعتیاد روبه‌روست، توصیه میکنیم از لینک بهترین دکتر ترک اعتیاد در تبریز یک نوبت مشاوره بگیرید.)

خانواده درمانی اعتیاد برای کمک به بهبود عملکرد روابط خانوادگی و حمایت از فرد معتاد در روند بهبودی طراحی شده است.

خانواده درمانی در اعتیاد چیست؟

ممکن است در مورد مشاوره یا روان درمانی برای کمک به فردی که اعتیاد دارد شنیده باشید. خانواده درمانی اعتیاد نیز همان است، با این تفاوت که فقط خود فرد برای درمان نمی‌رود و کل خانواده دخیل می‌شود. درمان فردی بر افکار، رفتارها و احساسات یک فرد متمرکز است. اما خانواده درمانی بر روابط متمرکز است و هدف آن درک و اعتبار بخشیدن به تجربیات همه اعضای خانواده است.

هدف خانواده درمانی این است که همه روابط را شفاف کند. زیرا درمانگران معتقدند که مشکلات بین افراد وجود دارد و نه درون افراد. اعتیاد می‌تواند با آسیب رساندن به کسانی که از سو مصرف مواد رنج می‌برند و همچنین آن‌هایی که مبتلا نیستند، به‌طور قابل‌توجهی بر خانواده‌ها تاثیر بگذارد. بنابراین خانواده درمانی که به‌عنوان مشاوره خانوادگی اعتیاد نیز شناخته می‌شود، شامل مداخلاتی در سطح خانواده است.

آیا خانواده درمانی اعتیاد موثر است؟

شواهد حاکی از آن است که افراد برخوردار از حمایت خانواده، احتمال بیشتری دارد که تحت درمان ترک اعتیاد باقی بمانند. برای مثال، زوج‌هایی که در خانواده درمانی شرکت می‌کنند، سطوح بهتری از پرهیز از مواد مخدر و ارتباط بهتر را نسبت به درمان مبتنی بر فرد تجربه کردند. تحقیقات نشان می‌دهد که خانواده درمانی برای اعتیاد فواید زیاد زیر را به همراه دارد.

• بهبود و حفظ روند درمان
• درک بهتر از اعتیاد و تاثیر آن بر خانواده‌ها
• افزایش حمایت خانواده از فرد در حال ترک اعتیاد
• درک بهتر از انتظارات در درمان و بهبودی
• افزایش آگاهی از علائم هشداردهنده حاد شدن اعتیاد
• کمک به خانواده برای ایجاد تغییرات مثبت مرتبط با فرد معتاد مانند الگوهای ارتباطی و رفتاری
• ارتقای نقاط قوت خانواده
• کاهش خطر عود و حاد شدن اعتیاد
• کمک به خانواده‌ها در درک اهمیت مسئولیت‌پذیری برای رفاه عاطفی، جسمی و معنوی خود

مشارکت خانواده در درمان اعتیاد مهم است، اما برای همه افراد این‌گونه نیست. زیرا برخی از اعضای خانواده ممکن است پس از مدت‌ها مواجهه با یکی از عزیزان مبتلا به سو مصرف مواد، احساس خستگی عاطفی و روانی کنند. آن‌ها ممکن است از ناشناخته‌ها بترسند یا از در میان گذاشتن مشکلات خانوادگی با یک غریبه احتیاط ورزند.

خانواده چه نقشی در درمان اعتیاد افراد دارد؟

یک برنامه خانواده درمانی موثر می‌تواند شانس موفقیت در بهبودی طولانی‌مدت فرد معتاد را افزایش دهد. شاید جنبه کلیدی نقش خانواده در بهبودی اعتیاد، حمایت عاطفی باشد. افرادی که با اعتیاد دست و پنجه نرم می‌کنند اغلب احساس گناه، شرم، ترس و انزوا دارند.

ارتباط درون خانواده یکی دیگر از جنبه‌های کلیدی است که ارتباط باز و صادقانه، اعتماد و تفاهم را تقویت می‌کند. اعضای خانواده باید برای بیان صادقانه نگرانی‌ها و احساسات خود فرصت داشته باشند. این امر باعث ایجاد یک محیط حمایتی و تقویت پیوندها در خانواده می‌شود.

آموزش خانواده معتادان در مورد اعتیاد نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. درک ماهیت اعتیاد از جمله عوارض و محرک‌های آن، خانواده را برای ارائه حمایت‌های بیشتر ترغیب می‌کند. ابتکارات آموزشی شامل شرکت در جلسات مشاوره با هم شرکت در خانواده درمانی یا پیوستن به گروه درمانی اعتیاد است.

انواع خانواده درمانی اعتیاد چیست؟

درمانگر ممکن است بر اساس شرایط خانواده و فرد مبتلا به اعتیاد از انواع مختلف خانواده درمانی استفاده کند که معمولا شامل موارد زیر هستند.

زوج درمانی رفتاری (BCT)

زوج درمانی رفتاری برای زوج‌های متاهل در نظر گرفته شده است و از طریق یک قرارداد بهبود روزانه، پرهیز از اعتیاد را ترویج می‌کند و پاداش می‌دهد. در این روش، فرد مبتلا به اعتیاد باید قصد خود را برای عدم مصرف مواد مخدر ابراز کند و شریک زندگی هم حامی تلاش‌های او برای پرهیز از مصرف مواد مخدر باشد. این روش درمان می‌تواند به بهبود ارتباطات زوج، کاهش استرس آن‌ها و حفظ پرهیز از مصرف مواد مخدر کمک کند.

رفتار درمانی خانواده (FBT)

این مدل برای بزرگسالان و نوجوانان مبتلا به اعتیاد موفق بوده است. این نوع روش درمانی بر اساس فهرستی از گزینه‌های درمانی مبتنی بر شواهد انجام می‌شود که هدف آن آموزش مهارت‌هایی به همه افراد برای کمک به بهبود محیط خانه است. روش FBT بر این تمرکز دارد که چگونه رفتارهای فرد مبتلا به اعتیاد بر کل خانواده تاثیر می‌گذارد و مشارکت کل خانواده را برای تغییر این رفتارها برمی‌انگیزد.

خانواده درمانی استراتژیک مختصر (BSFT)

خانواده درمانی استراتژیک مختصر برای خانواده‌هایی طراح شده است که با نوجوانان مبتلا به اعتیاد سروکار دارند. این روش درمانی طی 12 تا 16 جلسه انجام می‌شود و مبتنی بر مداخلات متمرکز بر تعاملات خانوادگی است. زیرا تحقیقات نشان می‌دهد که سو مصرف مواد در نوجوانان ناشی از حمایت ناسالم خانواده است. استراتژی‌ها شامل تکنیک‌های ارتباط موثر، حل مسئله، حل تعارض، مهارت‌های فرزند پروری، قراردادهای رفتاری و غیره است.

درمان مختصر راه‌حل محور (SBT)

این روش می‌تواند به خانواده‌هایی کمک کند که با اختلالات همزمان دست و پنجه نرم می‌کنند. به این معنی که عزیز شما از اعتیاد و یک اختلال سلامت روانی دیگر نیز رنج می‌برد. تمرکز درمان مختصر راه‌حل محور بر مشخص کردن دلایل دقیق اختلال عملکرد در خانواده نیست. در عوض، این روش درمان بر یافتن راه‌حل‌هایی برای مشکلات خاص تمرکز دارد.

خانواده درمانی اعتیاد چگونه انجام می‌شود؟

خانواده درمانی می‌تواند در روند درمان اعتیاد اشکال مختلفی داشته باشد، اما معمولا شامل جلسه کل خانواده با یک درمانگر می‌شود. گاهی اوقات هم تنها بخشی از خانواده با درمانگر ملاقات می‌کنند. در موارد غیرمعمول هم هر فرد خانواده ممکن است به‌صورت جداگانه با یک درمانگر ملاقات داشته باشد.

موضوعات مشاوره اعتیاد ممکن است در یک جلسه کامل به صحبت در مورد احساسات و نگرانی‌های هر فرد اختصاص داده شود. درحالی‌که جلسه دیگری ممکن است شامل آموزش در مورد ارتباط موثر و بهبود گوش دادن برای کاهش سو تفاهم باشد.

به‌طور کلی، موضوعات خانواده درمانی شامل مداخلاتی برای دور شدن از روش‌های فردی و تعریف مشکلات و ایجاد راه‌حل‌ها به سمت درک متقابل و متمرکز بر روابط است. این مداخله با هدف حذف توصیفات و گمان‌های غیرمنطقی برای رفتارهای اعضای خانواده طراحی شده است و در عوض بر درک انگیزه‌های رفتار مبتنی بر آن روابط تمرکز می‌کند.

نکات مهم در خانواده درمانی اعتیاد چیست؟

اهمیت حضور افراد خانواده در جلسات خانواده درمانی در درمان اعتیاد نباید مورد اغفال واقع شود. زیرا شناخت اعتیاد، ایجاد محیط حمایتی، بهبود ارتباطات، شناسایی الگوها و امکان تغییرات سازنده، تخلیه روانی، بیان احساسات و یادگیری راهبردهای مقابله‌ای را در پی دارد. همچنین مشارکت خانواده با افزایش انگیزه فرد مبتلا به اعتیاد، تلاش‌های بهبودی او را تقویت می‌کند. ضمنا خانواده‌ها را به استراتژی‌هایی برای حمایت مداوم و فراتر از درمان مجهز خواهد کرد.