آیا شیردهی مادر را لاغر می کند؟
شیردهی به نوزاد مادر را چاق می‌کند یا به تناسب اندام او کمک می کند؟یکی از پزشکان متخصص زنان و زایمان درباره شیردهی در مادران می گوید:« بسیاری از خانم‌هایی که شیر می‌دهند نگران نامتناسب شدن اندام‌هایشان در دوران شیردهی هستند درحالی‌که این باور درستی نیست شیردهی با مادر کمک می‌کند تا به اندام متناسب برسد. هنگامی‌که مادر شروع به شیر دادن به نوزاد خود می‌کند با شروع شیردهی چربی‌هایی که در دوران حاملگی در بدن مادر جمع شده است از بین می‌روند.
این متخصص زنان و زایمان درباره فواید شیر دادن مادران می‌گوید: شیردهی باعث انقباض رحم می‌شود، اگر بعد از زایمان خونریزی یا لخته‌ای داخل رحم به وجود آمده است از بین می‌رود و رحم به حالت قبل از بارداری خود برمی‌گردد.
خانم دکتر کریمی می‌گوید مردم درگذشته بر این باور بودند در طول روز شیر بیشتری به نوزادان تا در شب شیردهی کمتری داشته باشند. در علم امروز زمان‌بندی برای شیر دادن وجود ندارد، مادر باید هر زمان که نوزاد گرسنه باشد به او شیر بدهد. بازه زمانی شیردهی به نوزاد بیست دقیقه باید طول بکشد اگر نوزاد بیست دقیقه شیر بخورد یک تا دو ساعت سیر می‌ماند. نظم خاصی برای به بچه وجود ندارد طوری که مادر حتماً سر ساعت و زمان مشخص به بچه شیر بدهد. بعضی وقت‌ها نوزاد به دلیل رشد سریع، زودتر گرسنه می‌شود و در کمتر از یک تا دو ساعت از مادر شیر می‌خواهد که کاملاً طبیعی است.
چند کیلو اضافه‌وزن در دوران بارداری طبیعی است؟
اضافه‌وزن در دوران بارداری به قد، استخوان‌بندی و وزن شخص قبل از بارداری در هر فرد بستگی دارد. به‌طورکلی، خانم‌های لاغر با نمایه توده بدنی زیر ۵/۱۸، باید ۱۴ تا ۵/۱۸ کیلو، خانم‌هایی با نمایه توده بدنی ۲۰ تا ۲۵ باید ۱۰ تا ۱۴ کیلو و خانم‌هایی با نمایه توده بدنی بالای ۳۰ باید بین ۵/۶ تا ۹ کیلو در دوران بارداری، افزایش وزن داشته باشند. بنابراین اضافه کردن حداقل ۵/۶ کیلو برای هر خانمی در هر شرایطی یک امر طبیعی محسوب می‌شود و مهم این است که خانم‌ها بتوانند بعد از بارداری و در دوران شیردهی، بتوانند به اندام متناسب برسند.
اگر خانمی در دوران شیردهی رژیم بگیرد، آیا در شیردهی اختلالی به وجود می‌آید؟
وزن کم کردن در زمان شیردهی، اصول خودش را دارد. نصف انرژی که برای تولید کردن شیر در بدن مادر لازم است، از چربی ذخیره‌شده در دوران بارداری تأمین می‌شود و نصف دیگر از غذاهایی که مادر میخورد. پس اگر مادری بخواهد در زمان شیردهی با سرعت وزنش را پایین بیاورد، نتیجه‌ای نمی‌گیرد و اینجور رژیم گرفتن هم خودش عصبی می‌شود و هم خطر ایجاد اختلال در شیردهی او وجود دارد. اگر مادری تا یک سال پس از زایمان نتوانست به وزن مناسب برسد، باید رژیم بگیرد اما رژیم که برای دوران شیردهی وجود دارد نه رژیمی مانند همه افراد دیگر!
رژیم در دوران شیردهی باید چگونه باشد؟
رژیم غذایی در زمان شیردهی نباید از حدود ۲ کیلوگرم بیشتر در ماه وزنشان را پایین بیاورند و حفظ تعادل تغذیه‌ای در این افراد بسیار مهم است. رژیم دوران شیردهی باید بسیار ملایم باشد.
یک مادری که شیر میدهد باید حداقل روزی ۵ واحد شیر و لبنیات بخورد تا از نظر شیردهی مشکلی برایش پیش نیاید و استخوان‌هایش هم آسیب نبینند. یک واحد لبنیات به این صورت است که ۱ لیوان شیر یا ۱ قوطی کبریت پنیر یا ۲ پیاله ماست یا ۳ لیوان دوغ کم‌نمک! تا مشکلی برای مادر یا کودک شیرخوارش به وجود نیاید.
تفاوت لبنیات کم‌چرب و پرچرب در چیست ؟
برخلاف اعتقادات مردم، لبنیات پرچرب کلسیم بیشتری دارند اما چربی‌ها با خود، ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین‌های A، D و K دارند و به همین خاطر ما لبنیات ۵/۱ درصد چربی را به کسانی که می‌خواهند رژیم بگیرند، پیشنهاد می‌کنیم تا هم جذب کلسیم در بدن آنها بالا برود، و هم کالری کمتری نسبت به محصولات پرچرب دریافت کنند و هم ویتامین‌های محلول در چربی به بدنشان برسد. اگر هم رژیم خیلی طولانی باشد و احساس کنیم که ممکن است بدن بیمار با کمبود ویتامین مواجه شود، این کمبود را به صورت موقت با داروهای مولتی‌ویتامین یا برخی خوراکی‌ها مانند گوشت، مرغ و ماهی جبران می‌کنیم.
مهم است که بدانید بین پروتئین‌های حیوانی، پروتئین تخم‌مرغ از همه بالاتر است. پروتئین شیر و لبنیات ۹۶ درصد است و گوشت‌ها حدود ۷۵ درصد پروتئین دارند. بنابراین می‌بینید که از لحاظ پروتئینی، تخم‌مرغ یک ماده غذایی غنی و بسیار مفید است اما از نظر آهن و سایر عناصر معدنی، گوشت‌ها بر تخم‌مرغ برتری دارند و به همین دلیل نمی‌توانیم تنها مصرف یک نوع از مواد پروتئینی را به افراد پیشنهاد داد. این را هم بگویم که سفیده تخم‌مرغ، پروتئین بالا و زرده چربی بالایی دارد. پس کسی که کلسترول خونش بالا نباشد می‌تواند بدون هیچ نگرانی، روزی یک عدد تخم‌مرغ بخورد ولی کسانی که کلسترول خون دارند، نباید بیشتر از هفته‌ای ۲ بار تخم‌مرغ مصرف کنند.
اگر در سال اول شیردهی هستید بیشتر از اینکه به فکر افزایش وزن و چاقی خود باشید باید به فکر شیردهی بهتر با یک رژیم غذایی مناسب باشید. در مورد اضافه‌وزن هم زیاد نگران نباشید چون شیردهی منظم و مکرر موجب کاهش وزن خواهد شد.
اگر رژیم بگیرید و گرسنه باشید مزه شیر شما تغییر می‌کند و نوزاد شیر کمتری میخورد. این کار شما باعث کاهش رشد نوزاد و همچنین حفظ بیشتر اضافه‌وزن شما خواهد شد.
رژیم غذایی بعد از زایمان باید با دقت دوران بارداری رعایت شود. باید توجه زیادی به خوردن همه مواد مانند حبوبات و دانه‌های مغذی، میوه‌های تازه، سبزیجات و غذاهایی که پروتئین و کلسیم و آهن را به فراوانی فراهم می‌‌کنند شود. در دوران شیردهی با آزاد شدن اکسی توسین (هورمون آزادشده از هیپوفیز) باعث می‌شود که مادر احساس تشنگی بیشتری بکند. به همین دلیل مادر باید آب بیشتری بنوشد و اگرچه تأثیر زیادی در تأمین شیر ندارد ولی نوشیدن حداقل 8 تا 12 لیوان آب در روز به مادران توصیه می‌شود.
غذاهایی که مادر میخورد و می‌‌نوشد بر روی شیردهی تأثیر میگذارد. بنابراین نظارت بر غذای مادر درواقع نظارت بر غذای کودک است. بطوریکه اگر مادر غذای نامناسب مصرف کند، نوزاد درواقع با رفتارش مادر را متوجه می‌‌سازد. مانند گریه کردن، خواب کم، بی‌قراری و… همچنین مادر باید در مورد مصرف غذاهای آلرژی‌زا دقت کافی داشته باشد، زیرا نوزاد به یک سری از مواد غذایی که مادر میخورد حساس بوده و پاسخ آن را به‌صورت علائم پوستی نشان میدهد. مصرف بعضی از غذاها ازجمله کلم و شیر گاو توسط مادر باعث قولنج در نوزاد می‌شود.
با توجه به اینکه در دوران شیردهی هر هفته در حدود نیم تا یک کیلوگرم وزن مادر کاهش مییابد، رژیم غذایی کم‌چرب به همراه ورزش‌های مناسب در این روند تأثیر بسزایی دارند. ولی باید توجه کنید که کاهش سریع وزن مادر یک خطر برای نوزاد است، زیرا این کار باعث می‌شود سم معمولی که در چربی‌های بدن ذخیره‌شده است را به جریان خون رها کند و میزان مواد سمی یا آلوده‌کننده در شیر بالا رود.
نخست سعی کنید عادات نامناسب غذایی خود را ترک کنید و از خوردن بستنی، کیک و شیرینی‌ها تا حد امکان دوری‌کنید، چون هم ارزش غذایی پایینی دارند و هم شیر شما را ضعیف می‌کند وهم موجب اضافه‌وزن بیشتر شما می‌شوند. سعی کنید به جای این مواد غذایی از غذاهای سالم و مغذی مانند انواع میوه و سبزی جات استفاده کنید. سعی کنید میوه (مثل سیب با پوست) و سبزی‌هایی مانند انواع سالاد و لبنیات (مانند ماست و پنیر) بیشتر در دسترس داشته باشد، تا مواقعی که گرسنه هستید از آنها بخورید.
چه عوامل که بر سوخت‌وساز بدن تأثیر می‌گذارند؟
عوامل زیادی بر سوخت‌وساز بدن تأثیر می‌گذارند. اما این نکات بعد از زایمان بیشتر هستند:
کم‌خوابی: کاهش خواب باعث کاهش سرعت سوخت‌وساز می‌شود بنابراین به مادر بیشتر گرسنه می‌شود و بیش‌ازپیش غذا میخورد.
استرس : استرس ماده‌ای به نام کورتیزول در بدن آزاد می‌کند بنابراین باعث کاهش سرعت سوخت‌وساز می‌شود. کم‌خوابی نیز باعث می‌شود کورتیزول در طول خواب شب از بدن خارج نشود.
فعالیت کمتر، هرچه فعالیت کمتر باشد اشتهای مادر بیشتر می‌شود در ماه‌های اول بعد از زایمان فعالیت مادر کمتر است. از طرفی انرژی موردنیاز برای تولید شیر باعث افزایش خوراک مادر می‌شود.
به مقدار کافی غذا نخوردن: برخی مادرها در ابتدا پس از زایمان زمان کافی برای غذا خوردن ندارند یا برای کم کردن وزن کمتر غذا می‌خورند بنابراین بدن احساس قحطی می‌کند و چربی ذخیره می‌کند.
تعداد دفعات شیر دادن: نوزادی که هر یک ساعت یا هر دو ساعت شیر میخورد انرژی بیشتری از مادر می‌گیرد تا نوزادی که چند بار در روز شیر میخورد. بنابراین نوزاد بزرگ‌تر که غذای جامد نیز میخورد انرژی کمتری از مادر می‌گیرد تا نوزادی که تازه به دنیا آمده است و زیاد شیر میخورد. همچنین نوزادی که شیر خشک میخورد نیز انرژی کمتری از مادر می‌گیرد تا نوزادی که تازه به دنیا آمده است.
هورمون‌های آزادشده در طول شیر دادن نوزاد
در هنگام شیردهی، هورمون‌هایی که در بدن تولید می‌شوند متفاوت از سایر هورمون‌های زندگی است. مادری که شیر میدهد کاهش تستوسترون و استروژن و افزایش پرولاکتین را تجربه می‌کند. هورمون‌های استروژن و تستوسترون چربی سوز هستند.
هورمون پرولاکتین باعث تولید شیر می‌شود. این هورمون در طول بارداری افزایش مییابد. بعد از زایمان استروژن و پروژسترون کاهش می‌یابند. این کاهش باعث تولید شیر می‌شود. هر بار که نوزاد شیر میخورد هورمون پرولاکتین افزایش مییابد که به دلیل تحریک نوک سینه مادر است.
هورمون پرولاکتین با ذخیره چربی در بدن رابطه دارد. بدن ماده ای برای محافظت منبع شیر دارد. این ماده پرولاکتین می‌باشد. پرولاکتین از سوخت‌وساز چربی ذخیره‌شده در بدن مادر جلوگیری می‌کند بنابراین همیشه حتی در هنگام قحطی، بدن انرژی ذخیره‌شده دارد.
بعضی وقت‌ها بین ماه چهارم و ششم بعد از زایمان پرولاکتین کاهش مییابد بنابراین سوخت‌وساز افزایش مییابد این مسئله باعث کاهش شدید وزن می‌شود.
پرولاکتین بر حس جنسی و باروری نیز تأثیر میگذارد. معمولاً حدود شش ماه پس از زایمان پریودی شروع می‌شود و حس جنسی نیز برمی‌گردد. در این حالت باروری نیز برمی‌گردد و پرولاکتین بدن کاهش مییابد.
