کم‌کاری تیروئید و مشکلات گوارشی

اختلال عملکرد تیروئید می‌تواند موجب بروز علائم گوارشی گردد. در هیپوتیروئیدیسم، کند شدن روند گوارشی سبب یبوست، اتساع و دفع به تأخیر افتاده مواد زائد می‌شود. حتی ممکن است بیماران دچار تهوع، استفراغ یا بی اشتهایی ناشی از کاهش متابولیسم گردند. در مقابل، هیپرتیروئیدیسم با تسریع عبور گوارشی همراه بوده و منجر به اسهال، درد شکمی و افزایش اشتها علی رغم کاهش وزن می‌شود.

فرض کنید دستگاه گوارش شما یک کارخانه بزرگ و پیچیده است. در این کارخانه، مواد غذایی خام وارد شده و به مولکول‌های سازنده بدن شما تبدیل می‌شوند. اما برای اینکه این کارخانه به درستی کار کند، به یک رهبر ارکستر کارآمد نیاز دارد. این رهبر ارکستر کسی نیست جز غده تیروئید، غده کوچکی که در جلوی گردن قرار گرفته است. حالا تصور کنید که این رهبر ارکستر دچار مشکل شده و دیگر نمی‌تواند به درستی ارکستر را هدایت کند. در این صورت، چه اتفاقی برای سیستم گوارش شما می‌افتد؟ توصیه ما در این حالت، مراجعه فوری به متخصص تیروييد است. این توصیه را دکتر محمود قاسمی متخصص تیروئید در کرمانشاه هم در گفتگو با ایسنا تایید کرده و می‌گوید: «کم کاری تیروئید درمان نشده می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی از جمله بیماری قلبی، سکته مغزی و افسردگی شود».

چه زمانی مشکلات گوارشی در اثر بیماری تیروئید هستند؟

غده تیروئید، غده ای پروانه ای شکل است که در قسمت جلوی گردن، زیر حنجره قرار گرفته است. این غده کوچک، نقش بزرگی در تنظیم سوخت و ساز بدن ایفا می‌کند. تیروئید دو هورمون اصلی به نام تیروکسین (T4) و‌تری تیرونین (T3) ترشح می‌کند. این هورمون‌ها مانند کلیدهایی عمل می‌کنند که بر روی سلول‌های بدن اثر گذاشته و سرعت سوخت و ساز را تنظیم می‌کنند. کم کاری تیروئید وضعیتی است که در آن غده تیروئید به اندازه کافی هورمون‌های تیروئید تولید نمی‌کند. این هورمون‌ها نقش حیاتی در تنظیم سرعت سوخت و ساز بدن دارند. اما کم‌کاری تیروئید فراتر از احساس خستگی و افزایش وزن عمل می‌کند. یکی از عوارض پنهان کم‌کاری تیروئید، ایجاد مشکلات گوارشی است.

مشکلات گوارشی می‌توانند از علائم شایع کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) و پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) باشند. به گفته دکتر کارون شاه ابراهیمی، فوق تخصص بیماری‌های غدد، متابولیسم و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، علائم کم کاری تیروئید گسترده بوده و شامل خستگی، بی‌حالی، ریزش مو، خشکی پوست، گزگز دست و پا، چاقی و اضافه وزن، یبوست، خشونت صدا، اختلال در عادت ماهانه زنان، نفخ شکم، سقط جنین و ناباروری است. حتی در موارد شدید، تجمع آب دور قلب نیز در بیماران مشاهده می‌شود.

همچنین دکتر سیدمحمود قاسمی فوق تخصص غدد و متابولیسم کودکان (اندوکرینولوژی کودکان) در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان ضمن تایید این صحبت گفت: «برای کم کاری تیروئید درمان‌های خوبی وجود دارد. در برخی موارد پس از مدتی مصرف دارو کم کاری تیروئید به طور کامل درمان می‌شود، اما در برخی موارد دیگر از جمله موارد مادرزادی نیاز است که فرد تا پایان عمر دارو مصرف کند».

هورمون‌های تیروئید در سطوح مختلف بر روی عملکرد دستگاه گوارش اثر می‌گذارند. T3 به عنوان هورمون فعال تیروئید، نقش کلیدی در تنظیم بیان ژن در سلول‌های روده ای ایفا می‌کند. بیان ژن، فرآیندی است که در آن اطلاعات ژنتیکی موجود در DNA به مولکول‌های پروتئینی ترجمه می‌شود. پروتئین‌ها مولکول‌های کارخانه سلولی هستند و فعالیت‌های مختلفی را در سلول بر عهده دارند. در دستگاه گوارش، برخی از این پروتئین‌ها مسئول سنتز آنزیم‌های گوارشی هستند. آنزیم‌های گوارشی مولکول‌های بزرگی مانند پروتئین ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها را به اجزای کوچکتر و قابل جذب توسط سلول‌های روده ای تجزیه می‌کنند. بنابراین، کاهش سطح T3 ناشی از کم کاری تیروئید می‌تواند منجر به کاهش سنتز آنزیم‌های گوارشی و در نتیجه اختلال در هضم غذا گردد.

علاوه بر آن، هورمون‌های تیروئید در تنظیم جریان خون به دستگاه گوارش نیز نقش دارند. جریان خون مناسب برای انتقال مواد مغذی و اکسیژن به سلول‌های روده و همچنین دفع مواد زائد از آن‌ها ضروری است. کاهش سطح هورمون‌های تیروئید می‌تواند موجب کاهش جریان خون به دستگاه گوارش شود. این امر به نوبه خود، بر روی عملکرد سلول‌های روده ای و جذب مواد مغذی از غذا تأثیر منفی می‌گذارد.

در اینجا به برخی از علائم گوارشی که ممکن است با مشکلات تیروئید مرتبط باشد اشاره شده است:

یبوست و کند شدن حرکت غذا در روده

یکی از شایع ترین مشکلات گوارشی ناشی از کم کاری تیروئید، یبوست است. کاهش سطح هورمون‌های تیروئید بر روی فعالیت سلول‌های عضلانی صاف روده تأثیر می‌گذارد. این سلول‌ها مسئول ایجاد امواج انقباضی هستند که به حرکت رو به جلوی غذا در دستگاه گوارش کمک می‌کنند. با کاهش فعالیت سلول‌های عضلانی صاف، سرعت حرکت غذا در روده بزرگ یا کولون به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. در نتیجه، زمان بیشتری برای جذب آب از مواد دفعی توسط روده بزرگ فراهم می‌شود که منجر به سفت شدن مدفوع و بروز یبوست می‌گردد.

نفخ، سوء هاضمه و اسهال

کم کاری تیروئید می‌تواند باعث کاهش ترشح اسید معده شود. اسید معده برای تجزیه برخی از اجزای غذا و ایجاد محیطی مناسب برای عملکرد آنزیم‌های گوارشی ضروری است. کاهش ترشح اسید معده می‌تواند منجر به بروز علائم سوء هاضمه مانند سوزش سر دل، درد یا ناراحتی در قسمت فوقانی شکم و احساس پری بعد از غذا خوردن گردد. همچنین کم کاری تیروئید می‌تواند با کند کردن حرکت غذا در دستگاه گوارش و همچنین افزایش تولید گاز در روده، منجر به بروز نفخ شود.

اسهال نیز می‌تواند در برخی افراد رخ دهد. این امر به دلیل افزایش جذب آب در روده بزرگ به دلیل کمبود هورمون‌های تیروئید است. اسهال می‌تواند با علائمی مانند مدفوع آبکی، دفع مکرر و فوریت در دفع مدفوع همراه باشد.

اختلال در جذب مواد مغذی یا افزایش وزن

حالت تهوع و استفراغ

در موارد شدید کم‌کاری تیروئید، می‌تواند منجر به حالت تهوع و استفراغ شود. این امر به دلیل کند شدن حرکت غذا در معده و افزایش سطح اسید معده ایجاد می‌شود. حالت تهوع و استفراغ می‌تواند همراه با علائمی مانند از دست دادن اشتها، کاهش وزن و کم‌آبی بدن باشد.

خستگی مفرط

یکی از بارزترین علائم کم کاری تیروئید، احساس خستگی مداوم و بی حالی است. این خستگی ناشی از کاهش سرعت متابولیک بدن و در نتیجه، کاهش تولید انرژی در سلول‌ها می‌باشد. افراد مبتلا به کم کاری تیروئید اغلب احساس می‌کنند که انرژی کمی برای انجام فعالیت‌های روزانه خود دارند و حتی پس از استراحت کافی، همچنان احساس خستگی می‌کنند. خستگی مفرط ناشی از کم کاری تیروئید می‌تواند بر روی کیفیت زندگی فرد تأثیر منفی گذاشته و توانایی او را برای انجام فعالیت‌های شغلی و اجتماعی تحت الشعاع قرار دهد.

خشکی دهان

کمبود هورمون‌های تیروئید می‌تواند منجر به خشکی دهان شود. این امر به دلیل کاهش ترشح بزاق ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث احساس خشکی و ناراحتی در دهان، مشکل در جویدن و بلعیدن و همچنین افزایش خطر ابتلا به آفت دهان شود.

چه زمانی مشکلات گوارشی ناشی از کم کاری تیروئید هستند؟

البته کم‌کاری تیروئید می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی از جمله بیماری‌های خود ایمنی باشد. در این بیماری‌ها، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تیروئید حمله کرده و باعث تخریب آن‌ها می‌شود. همچنین کمبود ید که ماده اولیه ساخت هورمون‌های تیروئید است، می‌تواند منجر به کم کاری تیروئید شود. علاوه بر این، برخی از داروها، درمان‌های رادیوتراپی و جراحی تیروئید نیز می‌توانند بر عملکرد این غده تأثیر گذاشته و منجر به کمبود هورمون‌های تیروئید گردند. اگر فکر می‌کنید هیپوتیروئیدی دارید و مشکلات گوارشی را تجربه می‌کنید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید. آن‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا علت مشکلات گوارشی خود را مشخص کنید و مطمئن شوید که درمان کم‌کاری تیروئید را به‌درستی دریافت می‌کنید.

دکتر شاه ابراهیمی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در گفتگو با ایسنای کرمانشاه گفت: «در کنار عوامل ارثی انجام برخی جراحی‌های تیروئید، برخی بیماری‌های خودایمنی که شایعترین آن بیماری «هاشیموتو» است و نیز وجود برخی مشکلات در غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس که مرتبط با کار غده تیروئید است، موجب می‌شود که این غده دچار کم کاری شود».

تشخیص افتراقی مشکلات گوارشی ناشی از کم کاری تیروئید از سایر اختلالات گوارشی اهمیت زیادی دارد. در برخی موارد، علائم گوارشی مانند یبوست، نفخ و سوء هاضمه می‌توانند ناشی از عوامل دیگری مانند سندرم روده تحریک پذیر بیماری التهابی روده و یا حتی رژیم غذایی نامناسب باشند. برای تشخیص افتراقی و بررسی احتمال ارتباط مشکلات گوارشی با کم کاری تیروئید، به برخی از علائم هشدار دهنده توجه کنید:

• علائم عمومی کم کاری تیروئید: علاوه بر مشکلات گوارشی، وجود علائمی مانند خستگی مفرط، افزایش وزن بدون دلیل واضح، ریزش مو، خشکی پوست، احساس سرما و اختلالات قاعدگی می‌تواند نشان دهنده کم کاری تیروئید باشد.
• شدت و الگوی علائم گوارشی: یبوست ناشی از کم کاری تیروئید معمولاً به صورت یبوست مزمن و مقاوم به درمان‌های رایج بروز می‌کند. همچنین، ممکن است با سایر علائم گوارشی مانند نفخ، درد شکم و احساس دفع ناقص همراه باشد.
• سابقه خانوادگی: وجود سابقه بیماری تیروئید در افراد خانواده، می‌تواند احتمال ابتلا به کم کاری تیروئید را افزایش دهد.

تشخیص قطعی کم کاری تیروئید بر اساس نتایج آزمایش خون صورت می‌گیرد. در این آزمایش، سطح هورمون محرک تیروئید (Thyroid Stimulating Hormone – TSH) و هورمون‌های تیروئیدی T4 و در برخی موارد T3 اندازه گیری می‌شود.

نقش هورمون محرک تیروئید (TSH) در تشخیص کم کاری تیروئید

هورمون محرک تیروئید (TSH) توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود. غده هیپوفیز، نقش فرماندهی را در تنظیم عملکرد تیروئید ایفا می‌کند. در صورت کاهش سطح هورمون‌های تیروئیدی T4 و T3 در خون، غده هیپوفیز برای تحریک تیروئید به تولید بیشتر هورمون، اقدام به ترشح TSH می‌کند. بنابراین، در کم کاری تیروئید، سطح TSH خون معمولاً افزایش می‌یابد. البته در برخی موارد، به خصوص در مراحل اولیه کم کاری تیروئید، ممکن است سطح TSH خون طبیعی باشد. در این صورت، ممکن است پزشک برای بررسی دقیق تر، سطح هورمون T3 را نیز اندازه گیری کند. علاوه بر آزمایش خون، در موارد خاص، پزشک ممکن است از سایر روش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی تیروئید و یا بیوپسی سوزنی تیروئید استفاده نماید. با تشخیص به موقع و درمان مناسب کم کاری تیروئید، می‌توان مشکلات گوارشی ناشی از آن را برطرف کرده و از بروز سایر عوارض جدی این بیماری پیشگیری نمود.

راه درمان کم کاری تیروئید

خوشبختانه، کم کاری تیروئید بیماری قابل درمان است. درمان اصلی این بیماری، جایگزینی هورمون‌های تیروئیدی با داروهای لووتیروکسین است. لووتیروکسین، هورمون مصنوعی T4 بوده و با مصرف روزانه این دارو، سطح هورمون‌های تیروئید در خون تنظیم می‌شود. مصرف لووتیروکسین معمولاً در دراز مدت و به صورت مادام العمر تجویز می‌شود. دوز مصرفی دارو بر اساس شدت کم کاری تیروئید، سن، وزن و شرایط سلامتی فرد توسط پزشک متخصص تعیین می‌گردد. در برخی موارد، ممکن است پزشک برای تنظیم بهتر سطح هورمون‌های تیروئید، ترکیبی از لووتیروکسین و لیوتریوکسین که هورمون مصنوعی T3 است، تجویز نماید.

پزشک متخصص غدد بهترین فرد برای تشخیص و درمان کم کاری تیروئید است. متخصص غدد، پزشکی است که به طور تخصصی در زمینه بیماری‌های غدد درون ریز مانند تیروئید، پاراتیروئید، پانکراس، غدد فوق کلیوی و غده هیپوفیز فعالیت می‌کند. این پزشکان با دانش و تجربه خود می‌توانند علائم شما را بررسی کرده، آزمایشات لازم را تجویز نمایند و در صورت تشخیص کم کاری تیروئید، بهترین روش درمانی را برای شما در نظر بگیرند. همچنین، متخصص غدد مسئولیت پیگیری روند درمان و تنظیم دوز داروهای تیروئید را بر عهده دارد.