تنبلی تخمدان چگونه تشخیص داده می شود؟

تغییر سبک زندگی و افزایش میانگین سن ازدواج و فرزندآوری، در کنار مسائلی همچون بیماری‌های محیطی و مشکلات ژنتیکی، موجب گسترش برخی از بیماری‌های زنان از جمله تنبلی تخمدان شده است. این عارضه علاوه بر سلامت عمومی خانم‌ها روی قدرت باروری آنان نیز تأثیر می‌گذارد و از همین رو تشخیص تنبلی تخمدان و درمان به‌موقع آن از اهمیت زیادی برخوردار است. پیش از هر چیز، باید علائم و نشانه‌های تخمدان پلی‌کیستیک را شناخت و از راه‌های پیشگیری از آن آگاه شد. در ادامه، به ویژگی‌های این بیماری و نحوه شناسایی آن پرداخته می‌شود.

تنبلی تخمدان چیست؟

عدم تعادل هورمونی بانوان در سنین باروری، بیماری شایعی را ایجاد می‌کند که به تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) معروف است. افرادی که دچار تنبلی و اختلال عملکرد تخمدان می‌شوند، ممکن است علائم و عوارض خاصی همچون قاعدگی نامنظم، پریود دردناک و طولانی، سطوح بالای هورمون مردانه (آندروژن) در خون، عدم تخمک‌گذاری، کیست تخمدان و… را در خود مشاهده کنند. همچنین احتمال بروز مشکلات پوستی، تغییر وزن، اختلال باروری و… نیز وجود دارد. با این ‌حال، بسیاری از زنان تا مدت‌ها متوجه بیماری خود نمی‌شوند و صرفاً در خلال برخی آزمایش‌های پزشکی به احتمال ابتلا به PCOS پی می‌برند. بررسی‌ها نشان داده که عدم درمان تنبلی تخمدان خطر بروز بیماری‌های قلبی و دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد. از طرفی چون عامل و علت اصلی این بیماری مشخص نیست و آزمایش قطعی و دقیقی برای تشخیص آن وجود ندارد، بانوان می‌بایست با چکاپ‌های منظم از ابتلا به PCOS و بروز عوارض آن جلوگیری کنند.

علائم تنبلی تخمدان خفیف و شدید

با توجه به تفاوت در شدت علائم تنبلی تخمدان خفیف تا شدید و حتی عدم مشاهده هیچ‌گونه علائمی در برخی بانوان، بسیاری از زنان از خود می‌پرسند که از کجا بفهمیم تنبلی تخمدان داریم؟ در درجه اول باید دانست که هر یک از بانوان مبتلا ممکن است فقط تعدادی از نشانه‌ها را مشاهده کنند و علائم بیماری در همه افراد یکسان نیست. به علاوه، برای تشخیص PCOS در دختر مجرد نمی‌توان به سراغ علائمی همچون اختلالات باروری رفت. لذا رایج‌ترین نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

• وقوع بی‌نظمی در عادت ماهانه

• توقف پریود (آمنوره) یا طولانی شدن دوره‌های آن

• مشاهده کیست تخمدان در سونوگرافی

• تورم ناشی از بزرگ شدن تخمدان‌ها

• بروز جوش و آکنه

• رشد موهای زائد با الگوی مردانه در صورت و بدن به علت افزایش آندروژن

• تیره شدن پوست در گردن، زیر بغل، بین پاها و بین انگشتان

• افزایش کلسترول و تری گلیسرید بالا

• ابتلا به فشار خون بالا

• ریزش موی سر

• چاقی بی‌دلیل

• خونریزی غیرطبیعی رحم

• نازایی و ناباروری (عدم بارداری بعد از یک سال تلاش)

• بروز علائم دیابت مانند تاری دید یا تشنگی و گرسنگی شدید

آزمایش های تشخیص تنبلی تخمدان کدامند؟

در حال حاضر روش دقیق و کاملی برای تشخیص قطعی تنبلی تخمدان وجود ندارد؛ اما پزشک به کمک آزمایش‌ها و معاینات مختلفی می‌تواند احتمال ابتلا به این بیماری را مشخص کرده و اقدامات درمانی لازم را در پیش بگیرد. این معاینات و آزمایش‌ها می‌تواند شامل تست خون برای اندازه‌گیری سطوح هورمون‌ها، بررسی تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی، سونوگرافی و… باشد که دارای هزینه متفاوتی است و تفسیر هریک از آن‌ها نیز باید توسط پزشک متخصص انجام شود.

تشخیص تنبلی تخمدان با آزمایش خون

با توجه به تأثیر بالای تغییرات هورمونی در ابتلا به PCOS، تشخیص تنبلی تخمدان با آزمایش خون جزو راهکارهای اصلی در شناسایی بیماری به شمار می‌رود. از آزمایش تخمدان پلی‌کیستیک برای تشخیص افتراقی و رد سایر علل احتمالی نیز استفاده می‌شود. مهم‌ترین فاکتورهایی که در آزمایش خون کیست تخمدان بررسی می‌شوند، عبارتند از:

• تست FSH:

سطح هورمون تحریک‌کننده فولیکول یا FSH نشان‌دهنده عملکرد تخمدان‌ها، عملکرد هیپوفیز و توانایی باروری فرد است. درصورتی که سطح این هورمون در آزمایش خون تنبلی تخمدان کمتر از میزان طبیعی نشان داده شود، احتمال ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک وجود دارد. لازم به ذکر است که آزمایش هورمون FSH در ایام مشخصی از چرخه قاعدگی انجام می‌شود و در این خصوص باید طبق نظر پزشک عمل کرد.

• تست LH:

اندازه‌گیری سطح هورمون لوتئینه‌کننده یا LH با هدف ارزیابی عملکرد هیپوفیز، روند آزادسازی تخمک و بررسی مشکلات باروری انجام می‌پذیرد. اگر سطح این هورمون در آزمایش تنبلی تخمدان بالا باشد، پزشک می‌تواند احتمال ابتلا به PCOS را تأیید کند. تست LH نیز همانند آزمایش FSH باید در ایام مشخصی انجام شود.

• تست استروژن:

عدم تعادل در سطح هورمون مهم و اثرگذار استروژن در بدن زنان، مشکلات متعددی را ایجاد می‌کنند که یکی از آن‌ها نازایی و ناباروری است. اگر در جواب آزمایش تنبلی تخمدان سطوح استروژن در حد طبیعی یا بالاتر از آن ثبت‌شده باشد، احتمال ابتلا به PCOS وجود دارد.

• آزمایش تستوسترون کل:

در نمونه خون زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، سطح هورمون تستوسترون بالا می‌رود که این می‌تواند علاوه بر تشخیص تنبلی تخمدان منجر به شناسایی علل احتمالی ناباروری نیز شود. بهتر است آزمایش خون مربوط به سطح تستوسترون کل، روی نمونه صبحگاهی خون بیمار انجام گیرد.

• تست SBGH:

گاهی علائم کاهش یا افزایش تستوسترون کل با وضعیت بیمار هم‌خوانی ندارد و در چنین شرایطی تست گلوبولین متصل‌شونده به هورمون جنسی (SBGH) انجام می‌شود. این آزمایش که برای زنانی با علائم آندروژن بالا (نظیر پرمویی و آکنه) به کار می‌رود، در صورت ابتلای فرد به تنبلی تخمدان، سطوح پایینی از SBGH را نشان خواهد داد.

• تست hCG:

گاهی علت توقف پریود و عدم خونریزی ماهانه، بروز حاملگی است. آزمایش گنادوتروپین کوریونی انسانی یا hCG برای تشخیص بارداری طبیعی یا حاملگی خارج از رحم به کار می‌رود و به رد بارداری و تأیید احتمال ابتلا به PCOS کمک می‌کند. بهترین زمان برای آزمایش تنبلی تخمدان به‌منظور سنجش سطح hCG، صبح زود و بهره‌گیری از یک نمونه ادرار ناشتا است؛ اما این تست را می‌توان با یک نمونه خون در هر زمان دیگری نیز انجام داد.

• تست AMH:

با انجام تست هورمون آنتی مولرین (AMH) می‌توان عملکرد تخمدان، قدرت باروری، وجود یا عدم وجود سندروم تخمدان پلی‌کیستیک و نیز اثربخشی درمان سرطان تخمدان را بررسی کرد. این آزمایش که بر روی نمونه خون بیمار انجام می‌گیرد، ابتلا به تنبلی تخمدان را با سطوح بالای AMH نشان می‌دهد.

آزمایش های تکمیلی تشخیص تنبلی تخمدان

علاوه بر آزمایش خون و تست‌های هورمونی ذکرشده، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی دیگری را نیز برای تشخیص تنبلی تخمدان یا رد سایر بیماری‌ها تجویز کند. برخی از این تست‌ها شامل بررسی وجود تومور، مشکلات تیروئید و هایپرپلازی است. اندازه‌گیری سطوح تری گلیسرید و کلسترول به سنجش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی کمک می‌کند و آزمایش گلوکز میزان خطر دیابت را نشان می‌دهد. علاوه بر این، تست انسولین برای بررسی مقاومت به انسولین به کار می‌رود.

تشخیص تنبلی تخمدان با سونوگرافی

گاهی علاوه بر آزمایش‌های پزشکی، بررسی جواب سونوگرافی تنبلی تخمدان هم برای تشخیص قطعی این بیماری لازم است. از آن‌جایی که طی PCOS ممکن است هر تخمدان تا ۳ برابر بزرگ‌تر از حد طبیعی شود و ضخامت رحم نیز افزایش یابد، به کمک سونوگرافی از لگن، تخمدان‌ها و رحم می‌توان این تغییرات را مشاهده کرد. همچنین استفاده از سونوگرافی ترانس واژینال و واردکردن پروب سونوگرافی به داخل واژن، امکان ثبت تصاویر واضح‌تری ازجمله توده‌ی کیست‌ها، ظاهر تخمدان و قطر مخاط رحم وجود خواهد داشت.

معاینه فیزیکی برای تشخیص PCOS

در یک راهکار تشخیصی ساده برای PCOS، پزشک با معاینه لمسی و بصری نواحی اطراف تخمدان‌ها و رحم از روی شکم، به شناسایی انواع توده‌ها و تومورها می‌پردازد. در معاینه فیزیکی برای تشخیص تنبلی تخمدان ممکن است موارد زیر مورد بررسی قرار گیرند:

• وضعیت غده تیروئید

• الگوی رشد موهای صورت و بدن

• وضعیت شکم و سینه‌ها

• عارضه‌های پوستی نظیر تیرگی یا آکنه

• شرایط غیرعادی واژن و اندام‌های تولیدمثل

• شاخص توده بدنی (BMI)

• فشار خون

علل و دلایل تنبلی تخمدان

همان‌گونه که ذکر شد، علت اصلی تنبلی تخمدان مشخص نیست و عوامل و دلایل مختلفی می‌تواند موجب بروز آن شود. برخی از شرایط اثرگذار در افزایش خطر ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک عبارتند از:

• ترشح انسولین اضافی از لوزالمعده به علت بروز مقاومت به انسولین در بدن

• افزایش تولید هورمون مردانه آندروژن در پی بالا رفتن سطوح انسولین

• التهاب درجه پایین و بروز نارسایی زودرس تخمدان

• ویژگی‌های ژنتیکی و سابقه وراثتی همچون ابتلای مادر یا خواهر به تنبلی تخمدان

سخن پایانی

اگر چه تنبلی تخمدان در بسیاری از موارد علائم خاصی از خود نشان نمی‌دهد و ناراحتی‌های جدی و دردناکی برای فرد ایجاد نمی‌کند؛ اما عدم مدیریت و درمان آن می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری همچون ناباروری، بیماری‌های اندام‌های تولیدمثل، مشکلات روحی و روانی و… را به وجود آورد. با توجه به هزینه‌های تشخیص و درمان و حساسیت اندام‌های مورد بررسی، باید از ابتدا به سراغ پزشکان مجرب و کلینیک‌های معتبر بروید. تیم تخصصی رادینا سلامت با معرفی بهترین پزشکان متخصص زنان و ناباروری در شهرهای مختلف کشور و انجام کلیه امور نوبت‌گیری و پیگیری روند درمان ناباروری، آماده است تا مراجعان محترم را به کلینیک‌های معتبر معرفی کرده و تا پایان فرایند درمان و پیگیری‌های پس از آن، همراه بیماران عزیز باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره آنلاین می‌توانید به نشانی اینترنتی www.raadinahealth.com مراجعه کنید.