بیماری‌های قابل درمان با سلول‌های بنیادی

اگر اخبار علم و فناوری را دنبال ‌کنید یا به دنبال روش جدیدی برای درمان بیماری خود، یا یکی از عزیزانتان باشید، احتمالاً اصطلاح «سلول بنیادی» را شنیده‌اید. سلول‌های بنیادی اعضای خام دنیای سلولی هستند؛ که برخلاف سلول‌های تخصصی، مثل سلول پوستی یا ماهیچه‌ای، هنوز تمایز پیدا نکرده‌اند. این سلول‎های پرتوان قابلیت تمایز به انواع مختلف سلول بالغ‌ را دارند و با همین ویژگی در حوزه پزشکی به‌کار می‌روند.

براساس تحقیقات و شواهد علمی فراوان می‌توان گفت چنین روشی برای طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها شگفتی‌آفرین است. هم‌اکنون پزشکان این را فناوری برای بسیاری از بیماری‌های سخت، مزمن و غیر قابل درمان، مانند دردهای مفصلی و آرتروز، موثر می‌دانند و امیدوارند بتوانند از این راه افراد بیشتری را از تحمل درد نجات دهند. در این مقاله فهرستی از بیماری‌های قابل درمان با استفاده سلول‌های بنیادی را بررسی می‌کنیم.

کاربرد سلول بنیادی در دنیای امروزی

در حال حاضر پزشکان و دانشمندان می‌توانند با استفاده از سلول بنیادی جنینی یا سلول‌های بالغ فرایند درمان را انجام دهند. برای این منظور سلول بنیادی را از بافت‌های بدن فرد بالغ، مانند بافت چربی یا مغز استخوان، استخراج و پردازش می‌نمایند. سپس دوباره به هر ناحیه آسیب‌دیده‌ای از بدن تزریق می‌کنند. سلول‌ها در این بخش تبدیل به بافت جدیدی می‌شوند و بافت‌های بیمار را ترمیم و بازسازی می‌کنند.

علاوه‌براین فناوری سلول یا یاخته بنیادی برای تحقیقات پزشکی، انجام تست دارویی، پژوهش‌های علمی روی بافت‌های بدن و درک چگونگی ایجاد بیماری‌ها هم کاربرد دارد. البته بازسازی بافت برای بیمارانی که نیاز به پیوند بافت دارند مهم‌ترین کاربرد سلول بنیادی است.

بیماری‌های قابل درمان با سلول بنیادی

پژوهش‌ها نشان می‌دهد بیماری‌های متعددی را می‌توان با سلول‌های بنیادی درمان کرد؛ اما بیشتر پروتکل‌های درمانی هنوز در مرحله تحقیقاتی هستند. در ادامه شرح کوتاهی را می‌خوانید از بیماری‌هایی که قابلیت درمان با سلول بنیادی دارند.

· بیماری‌های ارتوپدی

برای افرادی که درگیر مشکلات مفصلی و استخوانی هستند عمل جراحی ارتوپدی ممکن است با هدف ترمیم استخوان و مفصل یا برداشتن بخشی از مفاصل و تعویض آن با پروتز انجام شود. این روش مانند هر عمل جراحی دیگری ریسک‌هایی، مثل احتمال عفونت یا تاثیر بر توانایی حرکتی پس از بهبودی، هم دارد. معمولاً پس از عمل بیمار ملزم به شرکت در جلسات فیزیوتراپی منظم برای بازیابی قدرت تحرک خود است.

درحالی‌که درمان بیماری‌های ارتوپدی با سلول بنیادی از طریق تزریق سلول‌های سالم به بافت آسیب‌دیده انجام می‌شود. بنابراین آسیب جسمی کمتری دارد و بازگشت بیمار به فعالیت‌های رومزه، پس از بازسازی بافت مورد نظر، سریع‌تر خواهد بود.

همچنین در عمل‌های جراحی خطر آسیب به عصب یا رگ خونی هم محتمل است. یکی از جدی‌ترین عوارض جراحی ارتوپدی، ترومبوز ورید عمقی است. این مشکل می‌تواند با ایجاد لخته‌های خون در هر نقطه از بدن منجر به انسداد رگ‌ها شود و تهدید سلامتی یا مرگ را در پی داشته باشد. چنین خطراتی هنگام درمان با سلول‌های بنیادی نادر است.

مثالی از درمان بیماری‌های ارتوپدی با سلول بنیادی

به عنوان نمونه از سلول بنیادی در درمان آرترو استفاده می‌شود. آرتریت، یا شایع‌ترین نوع آن آرتروز، نوعی بیماری التهابی است؛ که مفاصل بدن را درگیر می‌کند. درمان آتروز با سلول بنیادی می‌تواند از طریق ترمیم غضروف آسیب‌دیده مفصل و با کاهش التهاب ایجادشده درون و اطراف مفصل، موثر باشد.

· بیماری‌های خونی

موفقیت درمان با سلول‌های بنیادی به روش پیوند مغز استخوان برای درمان لوسمی، کم‌خونی آپلاستیک و سایر اختلالات خونی ثابت شده است. همچنین از پیوند سلول بنیادی می‌توان برای درمان سرطان خون و لنفوم استفاده کرد. یاخته‌های بنیادی می‌توانند جایگزین سلول‌هایی شوند که در اثر این بیماری آسیب دیده‌اند.

· بیماری‌های قلبی

بازسازی قلب از راه درمان با سلول بنیادی برای کمک به بیمارانی با سابقه حملات قلبی، بیماران مبتلا به نارسایی قلبی و مبتلایان به بیماری عروق بزرگ و کوچک هم یکی از کاربردهای درمانی سلول‌های بنیادی است. هدف از چنین درمانی ترمیم و جایگزینی بافت آسیب‌دیده قلب و عروق خونی با سلول‌های سالم است.

· بیماری‌های پوستی

این سلول‌ها در تمام رشته‌های پزشکی کاربرد دارند. ترمیم بافت پوست آسیب‌دیده، مثلا در سوختگی‌های شدید، تسریع در بهبود زخم، بهبود بازسازی پوست برای درمان زائده‌های پوستی، کاهش فیبروز و بهبود زخم برخی از جنبه‌های درمانی یاخته‌های بنیادی است.

· بیماری‌های مغزی و عصبی

سلول بنیادی در درمان بیماری‌های عصبی هم نقش دارد. فلج مغزی نوعی اختلال عصبی ناشی از آسیب مغزی است. تاخیر در رشد و یادگیری گفتار، تاخیر در ارتباط، ضعف عضلانی و مشکلات عصبی عضلانی متداول‎ترین علائم فلج مغزی هستند. سلول‌های بنیادی می‌توانند به نورون‌ها یا همان سلول‌های عصبی تمایز یابند و به بازسازی مدارهای عصبی مغز کمک کنند.پس علائم فلج مغزی را کاهش می‌دهند.

بیماری ارثی دیستروفی عضلانی در اثر جهش ژن‌ها ایجاد می‌شود و علائمی مانند سفت‌شدن عضلات، آتروفی عضلانی و ناتوانی فعالیت ماهیچه‌ها دارد. سلول بنیادی می‌تواند با تمایز به سلول‌های میوژنیک سیستم عصبی عضلانی را در بدن بیمار بازسازی کند. پزشکان امیدوارند در آینده نزدیک روش تزریق سلول بنیادی برای درمان بیماری‌های مغزی و عصبی مانند پارکینسون و آلزایمر هم موثر باشد.

· بیماری‌های اوتیسم

اوتیسم نوعی اختلال عصبی است؛ که با حساسیت یا عدم حساسیت کودک به محرک‌های مختلف محیطی، مانند لمس، بینایی، شنوایی، حس تعادل و حرکت شناخته می‌شود. چنین نقصی می‌تواند در اثر جهش‌های ژنتیکی یا قرارگیری در معرض داروها و سموم محیطی ایجاد شود. هنگام درمان اوتیسم با سلول‌های بنیادی، سلول‌های عصبی را بازسازی می‌شوند و به توسعه مدارهای عصبی مغز کمک می‌کنند.

مزایا و معایب استفاده از سلول بنیادی در درمان بیماری‌ها

شاید از خودتان بپرسید آیا سلول‌های بنیادی می‌تواند درمان مناسبی برای مشکل من باشد؟ البته این پزشک متخصص استخوان و مفاصل یا جراح ارتوپد است که می‌تواند کامل‌ترین و مطمئن‌ترین پاسخ را به این پرسش بدهد. اما یاخته‌های بنیادی اغلب گزینه درمانی مناسبی برای دردهای مزمن افرادی است که تمایلی به عمل جراحی ارتوپدی ندارند.

درمان با سلول بنیادی در مدیریت بیماری‌های مزمن و شرایطی که باعث درد و سایر علائم می‌شود مفید است. می‌تواند روش درمانی جدید و مستقلی باشد؛ با این حال اغلب برای رسیدن به نتیجه بهتر در ترکیب با سایر درمان‌ها استفاده می‌شود.

اگرچه در این روش ممکن است نتیجه درمان فوری مشاهده نشود و نیاز به گذشت زمان داشته باشد؛ اما روشی جدید در حوزه پزشکی ترمیمی است که نسبت به روش‌های مرسوم سریع‌تر و آسان‌تر به نتیجه می‌رسد.

استفاده از قدرت سلول بنیادی

در این مقاله به‌طور خلاصه توضیح دادیم که چه بیماری‌هایی را می‌توان با استفاده از سلول بنیادی درمان کرد. علاوه‌بر مواردی که به آن اشاره شد پزشکان سراسر دنیا در درمان بیماری‌های مزمن کلیوی، بیماری‌های متابولیک مانند دیابت و آسیب‌ نخاعی و زوال عقل هم از این روش استفاده می‌کنند.

خوشبختانه به لطف پزشکان ماهر و باتجربه کشورمان ما هم از این دانش و فناوری بی‌بهره نمانده‌ایم. این روزها درمان‌های متنوعی با استفاده از یاخته‌های بنیادی در حال انجام است. به‌طور ویژه در حوزه ارتوپدی و بیماری‌های مربوط به سیستم اسکلتی-عضلانی بدن نتایج درخشانی مشاهده می‌شود.

دکتر حسن براتی، متخصص مفاصل و استخوان‌ها، جراح ارتوپد و متخصص آسیب‌های ورزشی، با همراهی تیم ارتوپدی باتجربه خود، در زمینه درمان با سلول بنیادی فعالیت دارند. می‌توانید با خواندن مقالات وبسایت دکتر براتی به آدرس [drhasanbarati.com] اطلاعات بیشتری دربارۀ این روش درمانی نوین به‌دست آورید.