SiteLogo

اسپینا بیفیدای جنین چیست و چگونه درمان می‌شود

(دلنیا یوسفی) 10 شهریور 1402
0 1100
اسپینا بیفیدای جنین

اسپینا بیفیدا چیست؟

اسپینا بیفیدا یا مهره شکاف دار به دلیل وجود نقص در لوله های عصبی نوزاد بروز پیدا می کند در این اختلال ستون فقرات درست شکل نمی گیرد . بعد از گذشت ۲۸ روز از تشکیل تخم لوله های عصبی جنین بسته می شوند . اما در مواردی که جنین مبتلا به اسپینا بیفیداست این ساختار به طور طبیعی و درست بسته نمی شود. همین عارضه باعث ایجاد نقص در نخاع می شود. اسپینا بیفیدا تقریبا در هر ۸۰۰ زایمان یک نوزاد را گرفتار می کند و بیشتر بر جنین دختر اثر می گذارد. این عارضه در نوزادان می تواند باعث بی اختیاری ادرار و مدفوع، فلج شدن نوزاد و حتی عقب ماندگی ذهنی شود.

اسپینا بیفیدا در سه نوع با درجه و شدت کم و زیاد شناخته شده است:

اسپینا-بیفیدا

اسپینا بیفیدا مخفی

کم اثرترین و خفیف ترین حالت در اسپینا بیفیدا مخفی رخ می‌دهد. یعنی نخاع سالم است. و کودکان با این وضعیت دچار مشکل خاصی نمی‌شوند. شاید این عارضه در بعضی از آنها با پرمویی یا تجمع چربی یا کمی فرو رفتگی در پوست پشت کمر درست در جایی که تغییر استخوانی در مهره ایجاد شده خودش را نشان بدهد.

مننگوسل

در مننگوسل، حلقه مهره از پشت باز است و مننژ یعنی پرده‌ای که دور نخاع را پوشانده است از این شکاف به بیرون زده است.

اسپینا بیفیدای جنین 2

میلومننگوسل

در این وضعیت مهره از پشت باز است و هم مننژ و هم خود نخاع از این شکاف بیرون زده است. بیرون زدگی مننژ و نخاع در پشت کمر باعث ایجاد یک کیسه برجسته می‌شود. ممکن است پوست کمر روی این کیسه را بپوشاند، اما در بیشتر موارد پوستی روی نخاع نیست. میلومننگوسل شایعترین نوع اسپینا بیفیدا است. در این مدل از اسپینا بیفیدا نخاعی که از شکاف بیرون می‌زند، خوب کار نمی‌کند به همین دلیل کودک در اندام‌هایش دچار فلجی و اختلال حس می‌شود. البته هر چه محل عارضه در ستون مهره بالاتر باشد شدت علائم عصبی و فلجی هم بیشتر می‌شود.

چه عواملی در بروز اسپینا بیفیدا در جنین نقش دارند؟

عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی در بروز این اختلال نقش مهمی دارد.
کمبود اسید فولیک در بدن مادر قبل از بارداری و در اوایل آن، نقش مهمی در بروز این بیماری دارد. در مراحل ابتدایی بارداری یعنی در بیست و هشت روز اول که مغز و ستون فقرات جنین در حال رشد هستند، اسید فولیک اهمیت زیادی دارد. با اینکه علت دقیق اختلال لوله‌عصبی جنین ناشناخته است، ولی اگر مایع اطراف مغز و ستون فقرات جنین در حال رشد، کمبود اسید فولیک داشته باشند، احتمال بروز اختلالات مادرزادی بیشتر می‌شود.

اسپینا بیفیدای

اسپینا بیفیدا را در جنین چگونه می‌توان تشخیص داد؟

  • آزمایش خون

در طول سه ماهه دوم بارداری، زنان باردار باید آزمایش خون بدهند.در این غربالگری‌ها ابتلای جنین به بیماری‌هایی مثل اسپینابیفیدا، سندرم داون و دیگر بیماری‌های مادرزادی مشخص می‌شود. در آزمایش خون اندازه گیری ماده‌ای به نام آلفا فتو پروتئین در خون مادر در هفته‌های ۱۶ تا ۱۸ بارداری می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند. اگر مقدار این ماده در خون مادر بالا باشد ممکن است نشانه وجود اسپینابیفیدا در جنین باشد.

  • سونوگرافی

با سونوگرافی ناهنجاری ستون فقرات جنین تشخیص داده می‌شود .

  • آمنیوسنتز

در این روش، با یک سوزن کمی از مایع دور جنین در رحم مادر برداشته می‌شود تا مورد آزمایش و بررسی قرار گیرد. اندازه گیری آلفا فتو پروتثین در مایع کیسه آب اطراف جنین می‌تواند به تشخیص این بیماری کمک کند.

اسپینا بیفیدای جنین 1

علت ایجاد اسپاینا بیفیدا چیست

گرچه علل اسپینا بیفیدا هنوز ناشناخته است ولی در بعضی حالات احتمال ایجاد آن بیشتر میشود.

  • بعضی عوامل مانند کمبود فولیک اسید ( ویتامین ب-۹) در بدن مادر در قبل یا حین بارداری میتواند احتمال بروز این عارضه در جنین را بیشتر کند.
  • مصرف داروهای ضد صرع در ماههای اول بارداری در مادر به علت تداخل در متابولیسم اسید فولیک احتمال بروز اسپینا بیفیدا در جنین را بیشتر میکند.
  • این بیماری در سفید پوستان بیشتر دیده میشود.
  • اگر یک بچه در خانواده ای دچار اسپاینا بیفیدا شود احتمال بروز این عارضه در بچه های بعدی از این خانواده بیشتر است. اگر مادری خود این مشکل را داشته باشد یا در افراد فامیل نزدیکش این بیماری باشد احتمال اینکه مشکل در فرزندانش ایجاد شود بیشتر میشود. با این حال بیشتر بچه هایی که اسپاینا بیفیدا دارند از پدر و مادر سالم بدنیا میایند.
  • در زنانی که دیابت کنترل نشده دارند یا زیاد چاق هستند احتمال بروز اسپاینا بیفیدا در بچه شان بیشتر است.
  • تب در ماه های اولیه بارداری ممکن است احتمال بروز این عارضه در جنین را بیشتر کند.

اسپینابیفیدا چه نشانه‌هایی دارد؟

با ابنکه بعضی از انواع اسپینا بیفیدا مخفی است و نشانه ظاهری خاصی ندارد، اما این علائم می‌تواند سرنخ‌هایی درباره بروز این بیماری بدهد: غیرطبیعی بودن سطح کمر نوزاد
مشکلات ادرار و مثانهبی حس بودن سطح صدمه دیده
عدم توانایی برای حرکت اندام تحتانی همچنین ممکن است مشکلاتی مثل ناراحتی قلبی، هیدروسفالوس (تجمع آب در مغز)، مشکلات استخوانی، سطح هوشی پایین با اسپینابیفیدا مشاهده شود.

اسپینا بیفیدای جنین 3

درمان اسپینا بیفیدا چیست

بر حسب اینکه اسپینا بیفیدا از چه نوعی باشد درمان آن متفاوت است.

اسپینا بیفیدا مخفی Spina bifida occulta

 اسپینا بیفیدای مخفی نیاز به درمان ندارد. این وضعیت در بسیاری اوقات بطور تصادفی در کسانی که به عللی از ستون فقرات خود عکس میگیرند دیده میشود. قبلا این وضعیت را یکی از علل کمر درد میدانستند ولی امروزه اعتقادی به این امر وجود ندارد و در صورتیکه در رادیوگرافی فردی که کمردرد دارد این وضعیت دیده شود باید بدنبال علت دیگری برای کمر درد بود.

مننگوسل Meningoceles

در مننگوسل پزشک جراح مغز و اعصاب پرده مننژ را که از پشت کمر بچه به بیرون زده است به درون کانال نخاعی برمیگرداند و روی شکاف را میبندد. این بیماران معمولا بعدا مشکل خاصی پیدا نخواهند کرد.

میلومننگوسل Myelomeningocele

میلومننگوسل باید در یکی دو روز اول بعد از تولد جراحی شود. جراح مغز و اعصاب نخاع و پرده مننژ را به درون کانال عصبی برمیگرداند و روی شکاف را میبندد.
اگر اختلال حسی در این بچه ها وجود داشته باشد ممکن است در آینده موجب بروز زخم فشاری یا زخم بستر شود. پس والدین بچه باید بسیار مراقب این وضعیت باشند. مشکلات کنترل ادرار در این بچه ها میتواند موجب بروز عفونت های ادراری در آنها شود. پس این بچه ها باید تحت نظر متخصص ارولوژی باشند.

در میلومننگوسل به علت اختلالات اعصاب نخاعی عضلات اندام تحتانی دچار ضعف و فلجی میشوند. شدت و وسعت این فلج عضلانی همانطور که گفته شد بسته به محل میلومننگوسل در ستون مهره دارد. این بچه ها نیاز به انجام نرمش های خاصی دارند که باید توسط والدین بطور مرتب در منزل انجام شود. انجام و آموزش انجام این نرمش ها باید تحت نظر متخصص ارتوپدی و فیزیوتراپ باشد.

فلجی در عضلات اندام تحتانی میتواند موجب بروز اختلالاتی مانند پا چنبری یا کلاب فوت و یا دررفتگی مفصل ران شود که نیاز به درمان دارد. تغییر شکل های دیگری هم ممکن است در اندام های تحتانی به علت عدم کارکرد مناسب عضلات ایجاد شود که آنها هم ممکن است نیاز به استفاده از بریس یا عمل جراحی داشته باشند. بنابراین این بیماران باید تحت نظر یک متخصص ارتوپدی هم قرار داشته باشند.

درمان