کیست تخمدان و تنبلی تخمدان چه تفاوتی دارد؟
شباهت علائم و نشانه‌های برخی از بیماری‌های زنان موجب شده که گاهی تشخیص تنبلی تخمدان از کیست تخمدان مشکل شود. بااین‌حال بین علت شکل‌گیری، شدت دو بیماری و عوارض ناشی از آن تفاوت‌های قابل توجهی وجود دارد و نباید این دو عارضه را با هم اشتباه گرفت. به هم خوردن نظم قاعدگی و قدرت باروری تحت تأثیر تنبلی یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، با تبعات ناشی از کیست‌های تخمدان فرق دارد و به همین دلیل روش‌های درمانی مختلفی برای مدیریت یا درمان آن‌ها استفاده می‌شود که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
کیست تخمدان چیست؟
تجمع مایعات اضافی در کیسه‌های کوچکی روی سطح داخلی تخمدان، با نام کیست تخمدان شناخته می‌شود. این عارضه که هم در سنین باروری و هم پس از یائسگی قابل رخ دادن است، گاهی هیچ‌گونه علائمی از خود نشان نمی‌دهد و حتی تا پایان عمر ناشناس باقی می‌ماند. اما برخی اوقات رشد و تعدد کیست‌ها به ویژه آن‌هایی که شامل محتویاتی همچون توده سفت، مو، استخوان و… هستند، باعث بروز عوارض مختلفی می‌شود که نیازمند درمان پزشکی است.
تنبلی تخمدان چیست؟
از شایع‌ترین بیماری‌های زنان، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است که در اصطلاح عامیانه با نام تنبلی تخمدان شناخته می‌شود. این بیماری مزمن که هم‌زمان با افزایش ترشح هورمون مردانه آندروژن در بدن خانم‌ها رخ می‌دهد، اثرات قابل توجهی روی روند تخمک‌گذاری و توانایی باروری آن‌ها دارد. در PCOS نیز کیست‌های متعددی روی تخمدان شکل می‌گیرد؛ اما نقش آن‌ها در بروز نازایی و ناباروری بیشتر است و عوارض دیگری همچون پرمویی، چربی پوست و آکنه، افزایش وزن و… را ایجاد می‌کند.
تفاوت های تنبلی تخمدان با کیست تخمدان
در پاسخ به این سؤال که تنبلی تخمدان و کیست تخمدان چه فرقی دارند می‌توان به تفاوت‌های مختلفی اشاره کرد که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
- شیوع بیش از دو برابری کیست تخمدان نسبت به تنبلی تخمدان
- عدم مشاهده عوارض یا عوارض کمتر کیست در مقایسه با PCOS
- تشخیص دشوار علائم کیست‌ها (اغلب فقط با سونوگرافی) در مقایسه با علائم آشکار تخمدان پلی‌کیستیک
- شیوع کیست‌های تخمدانی در سن بالاتر، نسبت به درگیر شدن با تنبلی تخمدان از سن نوجوانی
- بیشتر بودن خطر سقط جنین در بیماری PCOS
- لزوم درمان پزشکی در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک در مقایسه با بهبود خودبه‌خود اغلب کیست‌ها
علائم تنبلی تخمدان و کیست تخمدان
شباهت زیادی بین علائم تنبلی تخمدان خفیف و کیست تخمدان وجود دارد؛ اما نوع شدید تنبلی تخمدان دارای علائم جدی‌تر و اثرگذارتری است. نشانه‌های زیر را می‌توان در هر دو بیماری دید؛ با این تفاوت که اغلب این علائم مربوط به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است و بانوان مبتلا به کیست تخمدان تنها برخی از آن‌ها را با شدت کمتر تجربه می‌کنند:
- احساس درد و ناراحتی در ناحیه تخمدان‌ها (یک یا دو طرف پهلو)
- تورم در ناحیه تخمدان‌ها
- درد خفیف لگن
- ادرار دردناک
- مقاومت به انسولین
- بی‌نظمی یا توقف قاعدگی
- افزایش وزن بی‌دلیل و غیرطبیعی
- کاهش اشتها
- رشد موهای زائد در صورت و بدن و پرمویی مردانه
- عوارض پوستی همچون جوش و آکنه
- عدم بارداری سریع باوجود تلاش زوجین برای فرزندآوری
- خونریزی شدید در زمان عادت ماهانه
- مشاهده سطوح بالای آندروژن در آزمایش خون
- احساس افسردگی و اضطراب
- افزایش ریسک ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی و عروقی
لازم به ذکر است که احساس درد در ناحیه تخمدان‌ها و تجربه ادرار دردناک، بیشتر در مبتلایان به کیست تخمدان رخ می‌دهد؛ اما افراد دارای PCOS عموماً درد مداومی را تجربه نمی‌کنند و صرفاً ممکن است قاعدگی‌های دردناکی داشته باشند. همچنین بروز نازایی و اختلالات باروری در مبتلایان به تنبلی تخمدان شدیدتر و واضح‌تر است؛ درحالی که کیست‌ها در بسیاری از مواقع تأثیری روی قدرت باروری نمی‌گذارند.
راه های تشخیص کیست تخمدان و تنبلی تخمدان
به‌منظور تشخیص کیست تخمدان در زنان به‌ویژه در شرایطی که علائم خاصی مشاهده نشود، باید به سراغ سونوگرافی رفت؛ اما تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک را علاوه بر سونوگرافی می‌توان با آزمایش‌های هورمونی نظیر تست خون نیز شناسایی کرد. در واقع با شکل‌گیری کیست‌های کوچک ممکن است تعادل هورمونی بدن چندان به هم نخورد و بنابراین با کمک سونوگرافی، توده‌های کیست بر روی تخمدان مشاهده و شناسایی می‌گردد؛ اما عدم تعادل هورمونی در PCOS به‌ویژه سطوح آندروژن کاملاً بالا است و تشخیص تنبلی تخمدان با آزمایش خون ممکن می‌باشد.
علت تنبلی تخمدان و کیست تخمدان چیست؟
در هر دو بیماری تنبلی تخمدان و کیست تخمدان زنان، تغییرات هورمونی عامل مؤثری به حساب می‌آید. اگرچه علت اصلی این دو بیماری هنوز مشخص نیست؛ اما به نظر می‌رسد در ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، عواملی نظیر ویژگی‌های ارثی و ژنتیکی، بیماری‌های خاص، مصرف داروهای شیمیایی، محیط ناسالم و سبک زندگی غلط، آسیب‌دیدگی تخمدان‌ها و همچنین افزایش سن نقش داشته باشد. درحالی‌که تشکیل کیست‌های کوچک ممکن است بدون این پیش‌زمینه‌ها نیز رخ دهد. بررسی‌ها نشان داده میزان شیوع PCOS در زنان حدود ۱۰ درصد و کیست تخمدان حدود ۲۵ درصد است.
راه های درمان کیست تخمدان
در شرایطی که کیست تخمدان خفیف بوده و علائم محسوسی مشاهده نشود، درمان پزشکی خاصی هم لازم ندارد و صرفاً با مدیریت رژیم غذایی، حذف عادات ناسالم، ورزش منظم و… می‌توان آن را کنترل کرد و بهبود داد. با شدید شدن علائم و عوارض بیماری، پزشک به سراغ یکی از راه‌های درمانی زیر می‌رود:
- درمان دارویی و تجویز داروهای ضدالتهاب یا تنظیم‌کننده هورمون‌ها
- انجام عمل لاپاراسکوپی برای خارج کردن توده کیست تخمدان
- جراحی خارج‌سازی و تخلیه تخمدان در شرایط حاد
راه های درمان تنبلی تخمدان
برای انتخاب سریع‌ترین درمان تنبلی تخمدان و مؤثرترین راه بهبود آن می‌بایست شدت بیماری و عوارض آن مشخص شود. معمولاً پزشک با تجویز داروهای هورمونی اقدام به کاهش سطح آندروژن در بدن می‌کند و با ارائه یک رژیم غذایی و ورزشی مناسب از بیمار می‌خواهد که وزن خود را به سطح متعادل برساند. قرص ضدبارداری و داروهای حاوی پروژسترون و استروژن ازجمله داروهای تجویزی برای درمان سندروم تخمدان پلی‌کیستیک هستند که دوز مناسب و زمان‌بندی مصرف آن‌ها طبق تشخیص پزشک تعیین می‌گردد.
سخن پایانی
هرچند بسیاری از علائم تنبلی تخمدان و کیست تخمدان جای نگرانی ندارد و بعضاً به صورت موقت در بانوان مشاهده می‌شود؛ اما به علت حساس بودن هر دو عارضه و پیامدهای آن برای سلامت عمومی فرد و قدرت باروری وی، بهتر است خانم‌ها با مشاهده هر یک از علائم به پزشک مراجعه کرده و تحت معاینه قرار بگیرند.
